Thuật ngữ “hiến pháp” có nguồn gốc từ tiếng Latin “Constitutio”, trong nhà nước La Mã cổ đại có nghĩa là luật quan trọng do Hoàng đế ban hành. Bài báo phân tích sự hình thành khái niệm hiến pháp và đặc điểm của nó, đặc biệt:
Nội dung chính
1. Khái niệm về hiến pháp là gì?
Ngày nay, thuật ngữ “hiến pháp” thường được sử dụng ở các nước trên thế giới để chỉ luật cơ bản của nhà nước, với hiệu lực pháp lý cao nhất, được phát triển, ban hành, bổ sung, sửa đổi bằng một thủ tục đặc biệt. Vậy hiến pháp đầu tiên xuất hiện khi nào? Theo giáo sư người Pháp Philippe Ardant, để trả lời câu hỏi này, cần phải chia hiến pháp thành hai loại: hiến pháp bằng văn bản và hiến pháp bất thành văn. Nếu chúng ta coi hiến pháp là những điều khoản có nguyên tắc cho việc tổ chức quyền lực nhà nước, thì rõ ràng hiến pháp đã có từ thời xa xưa và có thể được coi là một hiến pháp phong tục (Constitution coutumière).
Bạn đang xem bài: Hiến pháp là gì? Các đặc điểm cơ bản của hiến pháp là gì?
Các nguyên tắc kế vị ngai vàng như “trọng lượng nam, tù trưởng, lãnh thổ không thể chia cắt” là những nguyên tắc quan trọng trong việc thành lập ngai vàng đã tồn tại từ thời xa xưa khi các chế độ quân chủ chuyên chế được hình thành. Hiến pháp bằng văn bản sớm nhất xuất hiện ở Hy Lạp cổ đại giữa thế kỷ thứ bảy và thứ sáu trước Công nguyên và sau đó ở nhà nước La Mã cổ đại. Ở Anh, từ thế kỷ thứ mười ba, đã có các điều lệ (Charte) – cũng là tài liệu về bản chất của Hiến pháp, mặc dù các điều lệ này không điều chỉnh đầy đủ việc tổ chức quyền lực nhà nước nhưng phân định rõ ràng thẩm quyền và mối quan hệ giữa quyền lực của Nhà vua (hoàng gia Pouvour). tầng lớp quý tộc (Nam tước) và tôn giáo (Eglise). Sau thời kỳ này, nhân loại đã trải qua một thời kỳ “đêm dài thời trung cổ” với những bước thoái lui cho đến cuối thế kỷ XVIII. Vào cuối thế kỷ thứ mười tám, các hiến pháp đầu tiên theo nghĩa hiện đại (luật cơ bản của nhà nước, có hiệu lực pháp lý cao nhất) đã ra đời.
Trước hết, Hiến pháp Hoa Kỳ năm 1787 ra đời sau khi Hoa Kỳ độc lập, tiếp theo là Hiến pháp Ba Lan năm 1791, Hiến pháp Pháp năm 1791, Hiến pháp Thụy Điển năm 1809, Hiến pháp Venezuela năm 1811, Hiến pháp Tây Ban Nha năm 1812. Ngay sau đó, các cuộc cách mạng dân chủ tư sản từ năm 1830 đến năm 1848 của thế kỷ XIX, Chiến tranh thế giới thứ nhất và thứ hai trong nửa đầu thế kỷ XX và sự tan rã của chế độ thực dân sau năm 1958 đã tạo ra những tiền đề thúc đẩy sự hình thành cơ sở pháp lý để bảo vệ quyền con người và dân sự, đảm bảo rằng chủ quyền nhà nước thuộc về nhân dân, hạn chế, kiểm soát quyền lực nhà nước. Trong những nhu cầu này của nhà nước và xã hội, chủ nghĩa lập hiến đã phát triển và đại đa số các quốc gia trên thế giới đã lần lượt xây dựng và hoàn thiện hiến pháp của họ.
Hiến pháp là luật gốc của nhà nước, vì vậy hiến pháp không chỉ có ý nghĩa pháp lý mà còn có ý nghĩa chính trị, văn hóa, xã hội. Bởi vì hiến pháp có ý nghĩa ở nhiều cấp độ khác nhau, nên tồn tại nhiều định nghĩa khác nhau về hiến pháp. Hai nhà nghiên cứu người Anh, B. Jones và D. Kavanagh, đã định nghĩa:
“Hiến pháp là một văn bản thể hiện tinh thần và đường lối chính trị.”
Định nghĩa này nhấn mạnh ý nghĩa chính trị của hiến pháp vì nó luôn là công cụ trong việc thể chế hóa đường lối chính trị của những người theo chủ nghĩa lập hiến, đặc biệt là của đảng cầm quyền. Các học giả tiếng Anh khác, M. Beloff và G. Peele, nhấn mạnh bản chất tổ chức của quyền lực nhà nước của hiến pháp khi xác định:
Bài liên quan: Nhà nước là gì? Các dấu hiệu đặc trưng của nhà nước là gì?
“Hiến pháp là tổng hợp của các điều khoản điều chỉnh và phân định sự phân chia quyền lực nhà nước trong hệ thống chính trị.”
M. Hauriou, luật gia người Pháp, nhìn nhận hiến pháp toàn diện và đầy đủ hơn cả về hình thức và nội dung khi ông quan niệm:
“Vì hình thức bên ngoài Hiến pháp là văn bản pháp lý cao nhất, nên việc thay đổi Hiến pháp đòi hỏi các thủ tục đặc biệt; về nội dung Hiến pháp là một cơ quan quy định về quy định về chính trị – xã hội của Nhà nước, không phân biệt hình thức văn bản thể hiện và thủ tục sửa đổi”.
Một chính trị gia và nhà lập hiến pháp người Pháp khác, Georges Burdeau, coi hiến pháp là một tài liệu hạn chế quyền lực và sự độc đoán của nhà nước trong việc lựa chọn những người cai trị và tổ chức thực hiện các tổ chức nhà nước. Ông đưa ra định nghĩa:
“Hiến pháp là một văn bản long trọng bắt buộc nhà nước phải tuân thủ các chuẩn mực hạn chế quyền tự do của mình để lựa chọn những người nắm quyền, tổ chức và thực hiện các thể chế và mối quan hệ của nó với công dân” và ông cũng định nghĩa hiến pháp một cách ngắn gọn là: “Hiến pháp đồng nghĩa với việc tổ chức quyền lực”.
Ở Việt Nam, trước khi có hiến pháp, nước ta là một thuộc địa nửa phong. Do đó, các ý tưởng và quan điểm về hiến pháp gắn liền với độc lập, tự do của dân tộc và quyền sở hữu đất nước của nhân dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh có lần đã viết:
“Trước khi chúng ta bị cai trị bởi chế độ chuyên chế, thì chủ nghĩa thực dân cũng không kém phần chuyên chế, vì vậy đất nước chúng ta không có Hiến pháp, nhân dân chúng ta không được hưởng các quyền tự do dân chủ. Chúng ta phải có một Hiến pháp dân chủ”.
Như vậy, có thể thấy, quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về hiến pháp là một văn bản công nhận độc lập, tự do của dân tộc và các quyền tự do dân chủ của nhân dân.
Bài liên quan: Cảnh cáo là gì? Làm thế nào để đình công theo quy định của pháp luật?
Tóm tắt các định nghĩa và quan điểm trên về hiến pháp, chúng ta có thể đưa ra một định nghĩa:
Hiến pháp là hệ thống các chuẩn mực pháp luật có hiệu lực pháp luật cao nhất, quy định những vấn đề cơ bản nhất về chủ quyền quốc gia, chế độ chính trị, chính sách kinh tế, văn hóa, xã hội, tổ chức quyền lực nhà nước, địa vị pháp lý của nhân dân và công dân.
2. Các đặc điểm cơ bản của Hiến pháp
Hiến pháp có bốn đặc điểm cơ bản:
Thứ nhất, hiến pháp là luật cơ bản, “luật mẹ”, luật gốc. Là nền tảng, cơ sở để xây dựng và phát triển toàn bộ hệ thống pháp luật quốc gia. Tất cả các đạo luật và các văn bản pháp luật khác, dù trực tiếp hay gián tiếp, đều phải căn cứ vào hiến pháp để ban hành.
Thứ hai, hiến pháp là một luật hữu cơ, một luật quy định các nguyên tắc tổ chức của bộ máy nhà nước, một luật xác định cách thức tổ chức và thiết lập mối quan hệ giữa các cơ quan lập pháp, hành pháp và tư pháp; quy định cấu trúc của các đơn vị hành chính lãnh thổ và cách thức tổ chức chính quyền địa phương.
Thứ ba, hiến pháp là luật bảo vệ. Quyền con người và quyền công dân luôn là một phần quan trọng của hiến pháp. Vì hiến pháp là luật cơ bản của nhà nước, các quy định về quyền con người và quyền công dân trong hiến pháp là cơ sở pháp lý chính để nhà nước và xã hội tôn trọng và đảm bảo thực hiện các quyền con người và công dân.
Thứ tư, hiến pháp là luật cao nhất, tất cả các văn bản quy phạm pháp luật khác không được trái với hiến pháp. Bất kỳ luật nào trái với hiến pháp đều phải bị bãi bỏ.
Luật Minh Khuê (được thu thập & biên tập từ các nguồn internet)
Trang chủ: https://luatthienminh.com.vn
Bài này thuộc chuyên mục: Luật Hỏi Đáp